Tadeusz Bonawentura Kościuszko pochodził ze średnioszlacheckiej rodziny z Białorusi. Był synem Ludwika Tadeusza Kościuszki Siechnowickiego i Tekli Ratomskiej. Urodził się 4 lutego 1746 r. w Mereczowszczyźnie pod Kossowem w powiecie słonimskim (pomiędzy Brześciem a Nowogródkiem). W 1755 r. wraz z bratem Józefem został zapisany do szkoły pijarskiej w Lubieszowie koło Pińska. W 1760 przerywa szkołę z powodu ciężkiej sytuacji rodzinnej. Dzięki referencji Czartoryskich 18 grudnia 1765 wstępuje do Szkoły Rycerskiej (1765-1794). Uczy się tam historii polskiej i powszechnej, filozofii, łaciny, języków: polskiego, francuskiego i niemieckiego, prawa, ekonomii, arytmetyki, geometrii, miernictwa i sztuki inżynierskiej. W 1766 zyskuje tytuł chorążego, w 1768 zostaje kapitanem, a w 1769 jest już podbrygadierem. Otrzymuje królewskie stypendium na wyjazd do Paryża. Opuszcza Polskę 5 października 1769. W Paryżu uczęszcza do Akademii Malarstwa i Rzeźby, uczy się rysunków, malarstwa, architektury i inżynierii.
W połowie 1774 r. powraca do Polski, by z końcem następnego roku wyjechać przez Paryż do Ameryki. Tam bierze udział w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Przybywa do Filadelfii, gdzie 24 września 1776 dostaje zadanie fortyfikacji rejonu rzeki Deleware. 18 października 1776 otrzymuje nominację na inżyniera pułkownika. Jako inżynier wojskowy fortyfikuje obozy amerykańskiej armii północnej. Szczególnie odznacza się w walkach pod Saratogą (1777r.) Następnie przechodzi do armii południowej, gdzie otrzymuje stanowisko naczelnego inżyniera. Po zakończeniu wojny zostaje przyjęty do Towarzystwa Cyncynatów. Kongres Stanów Zjednoczonych 13 października 1783 r awansuje Tadeusza Kościuszkę na generała brygady, a w 1784 nadaje mu Order Cyncynata. 15 lipca 1784 r Tadeusz Kościuszko odpływa do Europy. Z Paryża 12 sierpnia 1784 przybywa do Polski. Nie otrzymując stanowiska w polskim wojsku, osiada w Siechnowicach, gdzie gospodarzy 5 następnych lat. 12 października 1789 r Tadeusz Kościuszko zostaje nominowany na generała armii koronnej (w stopniu generała majora). 22 maja 1792 z rozkazu Katarzyny II, Rosjanie przekraczają granicę Polski. Tadeusz Kościuszko, walcząc z Rosjanami, odznacza się w bitwach pod Włodzimierzem (17 lipiec) i pod Dubienką (18 lipiec 1792), za co otrzymuje order Virtuti Militari. Po przystąpieniu do konfederacji targowickiej króla Stanisława Augusta, Kościuszko podaje się do dymisji i wyjeżdża do Lipska. 26 sierpnia 1792 r. francuskie Zgromadzenie Prawodawcze nadaje Tadeuszowi Kościuszce obywatelstwo francuskie.
W 1793, z ramienia emigracji polskiej, T. Kościuszko udał się do Paryża, by uzyskać pomoc dla Polski od francuskiego rządu rewolucyjnego. Jego misja nie powiodła się. Przewidziany na przyszłego wodza powstania w Polsce, brał udział w pracach sprzysiężenia powstańczego 1793-1794. We wrześniu 1793, uznając brak możliwości zorganizowania skutecznego powstania narodowego, wyjechał do Włoch. Do Polski wrócił w marcu 1794 r., na wieść o marszu Madalińskiego. Po ogłoszeniu insurekcji w Krakowie (24 III 1794) Kościuszko objął władzę dyktatorską jako Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej. W czasie trwania walk stosował nową taktykę w zakresie współdziałania broni, starając się rekompensować niedostateczne uzbrojenie i wyszkolenie armii powstańczej. Wykazał duże umiejętności w zakresie fortyfikacji polowych. Rozbicie wojsk rosyjskich pod Racławicami (4 IV 1794) umożliwiło spokojniejsze organizowanie armii polskiej i pozyskanie chłopów. Dla zjednania mieszkańców wsi ogłosił dwa uniwersały (pod Winiarami 2 V i Połańcem 5 V 1794) znoszące poddaństwo osobiste i ograniczające pańszczyznę. Po klęsce pod Maciejowicami (10 X 1794) Kościuszko więziony był w twierdzy pietropawłowskiej w Petersburgu. Zwolniony przez cara Pawła I w 1796 , w 1797 wyjechał do Stanów Zjednoczonych. W lipcu 1798 przybył do Paryża, gdzie współdziałał przy tworzeniu Legionów Polskich. Sprzeciwiał się jednak wiązaniu sprawy polskiej z Napoleonem, któremu nie ufał. W 1799 Kościuszko brał udział w zakładaniu w kraju Towarzystwa Republikanów Polskich. Rozczarowany minimalistycznymi decyzjami kongresu wiedeńskiego w sprawie polskiej definitywnie wycofał się z wszelkiego udziału w życiu politycznym i zamieszkał w Solurze (Solothurn) w Szwajcarii. 2 kwietnia 1817 roku podpisał jeszcze akt zwalniający z poddaństwa i uwłaszczający chłopów w jego dobrach w Siechnowicach. Tadeusz Kościuszko zmarł po ciężkiej chorobie dnia 15 października 1817 roku. Początkowo pochowany został w miejscowym kościele, następnie jego ciało przeniesiono do Krakowa na Wawel.
Kościuszko był legendą dla Polaków, gdy żył i walczył, przewodził duchowo emigracji polskiej. Po śmierci, postać Naczelnika stała się uosobieniem polskiej tradycji niepodległościowej w XIX i XXw. Sprowadzenie prochów Kościuszki na Wawel w 1819 r. było wielką narodową demonstracją. Trzy lata później dla upamiętnienia jego osoby rozpoczęto budowę kopca pod Krakowem. Kopiec "Kościuszki" do dziś stanowi świadectwo tego, kim był dla współczesnych i obecnych pokoleń, jeden z największych polskich bohaterów narodowych.
Tadeusz Kościuszko urodził się 4 lutego 1746 r. na Polesiu, w Mereczowszczyżnie – folwarku dzierżawionym przez ojca. Na chrzcie otrzymał trzy imiona: Andrzej, Tadeusz, Bonawentura, ale przez całe życie używał tylko drugiego z nich. Był czwartym, najmłodszym dzieckiem Tekli i Ludwika Kościuszków. Tadeusz jako dziewięcioletni chłopiec rozpoczął naukę w kolegium w Lubaszowie. W uczelni tej, utrzymanej w duchu patriotycznym, starano się wychowywać dobrych i mądrych obywateli, którzy w przyszłości potrafiliby właściwie pokierować losami kraju. Być może dlatego przyszły bohater, poznawszy życiorysy mężów starożytnej Grecji i Rzymu, z a wzór stawiał sobie Tymoleona, który walczył o prawa ludu greckiego przeciwko miejscowym tyranom i najeźdźcom. Mając dwanaście lat, Kościuszko stracił ojca. Dwa lata później skończył naukę, powrócił do domu i pomagał matce w gospodarstwie. Dzięki wsparciu sąsiada i przyjaciela jego ojca, Józefa Sosnowskiego, po pięciu latach rozpoczął naukę w szkole rycerskiej założonej przez Augusta Poniatowskiego. Przyszły naczelnik postanowił do nauki wziąć się z zapałem i po roku mianowany został chorążym, a po trzech latach uzyskał stopień kapitana i stypendium króla, które miało być przeznaczone na studia we Francji. Następnie Kościuszko wyjechał do Paryża, gdzie uczęszczał do Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby, gdyż do szkoły wojskowej, jako cudzoziemiec, nie mógł być przyjęty. Chodził jednak na wykłady francuskich architektów i inżynierów, a szczególnie znawców sztuki budowy fortyfikacji. Dzięki temu zdobył umiejętności, które w późniejszym czasie przyniosły mu sławę wspaniałego fortyfikatora i organizatora przepraw przez rzeki.
We Francji Kościuszko bliżej poznał ideologię oświecenia. Następnie zwiedził Anglię, Szwajcarię, Włochy i Niemcy. To właśnie za granicą dowiedział się o pierwszym rozbiorze Polski. Po powrocie do kraju nie mógł jednak znaleźć stanowiska w wojsku. Zamieszkał więc u przyjaciół na wsi. Pałał wówczas odwzajemnioną miłością do Ludwiki Sosnowskiej, córki przyjaciela rodziny, który pomógł mu przed laty dostać się do Szkoły Rycerskiej. Jednak ojciec ukochanej nie wyrażał zgody na ślub, czego przyczyną były znaczne różnice majątkowe. To z jego ust usłyszał Tadeusz, że "córki magnackie nie są dla drobnych szlachetków".
Nieszczęśliwa miłość i brak posady w wojsku spowodowały, że Kościuszko postanowił ponownie opuścić ojczyznę, by wziąć udział w walce Stanów Zjednoczonych o wolność. Powróciwszy do kraju, został powołany w stopniu generała- majora do armii, która uchwałą Sejmu została powiększona do liczby stu tysięcy żołnierzy. W 1792 r. Kościuszko wziął udział w wojnie z wojskami carycy Katarzyny i był dowódcą w pomyślnie zakończonej bitwie pod Dubienką. Jednak król, nie wierząc w dalsze zwycięstwa, oddał kraj w ręce Katarzyny i króla pruskiego – Fryderyka. Wówczas Tadeusz Kościuszko wraz z patriotami udał się na emigrację do Drezna i Lipska. Tam emigranci zaczęli myśleć o zorganizowaniu powstania, nazwanego wkrótce kościuszkowskim, gdyż to właśnie Kościuszko przybył do Krakowa, by stanąć na jego czele. Przywiózł ze sobą przygotowany wraz z H. Kołłątajem oraz I. Potockim akt powstania, którego ogłoszenie miało być hasłem do podjęcia walki przez cały naród. Powstanie wybuchło 24 marca 1794 r. Wtedy też na krakowskim rynku, wypełnionym przez tłumy, Tadeusz jako Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej, złożył słynną przysięgę. Maria Konopnicka tak przedstawiła tę uroczystą chwilę:
"Na krakowskim rynku wszystkie dzwony biją,
Cisną się mieszczany z wyciągniętą szyją.
Na krakowskim rynku tam ludu gromada,
Tadeusz Kościuszko dziś przysięgę składa.
Zagrzmiały okrzyki, jak tysiączne działa...
Swego bohatera Polska wita cała!"
W dwanaście dni po złożeniu przysięgi odbyła się pod Racławicami pierwsza bitwa powstania. Kościuszko, widząc, że kawaleria i piechota polska nie mogą przełamać siły wroga, postanowił wprowadzić do walki chłopów – kosynierów. Posunięcie to przyniosło mu zwycięstwo, a Rosjanie wycofali się, ponosząc druzgoczącą klęskę. Jeszcze na racławickim polu Naczelnik przywdział sukmanę chłopską mówiąc, że wkłada ją jako mundur najwaleczniejszego oddziału. Aby podkreślić bohaterstwo chłopów -żołnierzy i zachęcić ich do czynnego udziału w powstaniu, w obozie pod Połańcem ogłosił słynny Uniwersał Połaniecki, który zapewniał chłopom osobistą wolność. Po radosnym dniu racławickiego zwycięstwa, Kościuszko dzielnie stawił czoło wojskom pruskim i rosyjskim, które otoczyły Warszawę. Dzięki umiejętnemu dowodzeniu Naczelnika nie została ona zdobyta. Insurekcja Warszawska dowiodła, że powstanie rozwija się. W kilka dni później wyzwolono Wilno i wybuchło powstanie na Żmudzi. Po licznych sukcesach przyszły jednak klęski. Z Rosji nadchodziły liczne posiłki. Wiedząc o tym, Kościuszko postanowił zagrodzić drogę wojskom rosyjskim, które wycofały się spod Warszawy, zanim zdążyły połączyć się z nowymi siłami ciągnącymi ze wschodu. Do walki doszło 10 października 1794 r. pod Maciejowicami. Naczelnik również i tym razem chciał osobiście dowodzić w bitwie. Opuścił, więc Warszawę i w ciągu jednego dnia, zmieniając konie, przebył przeszło sto km by stoczyć bój z armią rosyjską.
Mimo niepowodzeń Polaków, Kościuszko próbował jeszcze formować rozpraszające się pod naciskami wroga oddziały, co i tak nie przyniosło oczekiwanych rezultatów. Podczas bitwy Tadeusz został ciężko ranny. Zalany krwią stracił przytomność. Gdy wrócił do sił, przewieziono go do Petersburga, gdzie został uwięziony. Kres niewoli dzielnego wodza położyła śmierć rosyjskiej carycy – Katarzyny, a jej syn Paweł, życzliwie nastawiony do Kościuszki, postanowił wrócić mu wolność. Następnie nasz bohater udał się do Ameryki, do której droga wiodła przez: Finlandię, Szwecję, Danię i Anglię. W podróży towarzyszył mu admirał z czasów powstania i jego przyjaciel – Julian Ursyn Niemcewicz. Tadeusz przebywał w Ameryce niecały rok. Dowiedziawszy się, że utworzono we Włoszech Legiony Polskie, postanowił wrócić do Europy. Jednak mimo próśb Dąbrowskiego nie stanął na czele oddziałów. Walczyły one bowiem u boku Napoleona, do którego nie miał zaufania.
Ostatnie dwa lata życia spędził Kościuszko w Szwajcarii, w Solurze, mieszkając u zaprzyjaźnionej rodziny. Mimo pobytu poza granicami ojczyzny, żywo interesował się wszystkim, co działo się w Polsce. W spisanym na pół roku przed śmiercią testamencie polecił zapewnić chłopom, mieszkającym we wsiach należących do jego majątku, wolność osobistą i prawo własności do uprawianej przez nich ziemi. Zmarł 15 października 1817 r. po krótkiej chorobie. Tadeusz Kościuszko jako organizator i znakomity dowódca pierwszego, ogólnonarodowego powstania polskiego odegrał ważną rolę w historii naszego kraju, Dziś należy on do najbardziej znanych i zasłużonych bohaterów narodowych. To właśnie Tadeusz Kościuszko, w trudnych dla Polski chwilach potrafił obudzić w Polakach narodową świadomość i poprowadzić ich do walki.
Pochodzenie i lata młodości
T. Kościuszko urodził się 4 lutego 1746 r. w Mereszowszczyźnie na Polesiu i był czwartym dzieckiem Ludwika Tadeusza i Tekli z Ratomskich. Ród Kościuszków wywodził się od dworzanina króla Zygmunta I, Konstantego, zwanego zdrobniale Kostiuszko. Tenże za nieznane bliżej zasługi otrzymał w 1509 roku na własność majątek Siechnowicze, który stał się gniazdem rodowym Kościuszków.
W roku 1755 Tadeusz razem ze starszym bratem Józefem rozpoczynają naukę w Kolegium Pijarów w Lubieszowie. W 1760 roku wracają obaj do domu, ze względu na kłopoty rodzinne. Ponieważ dziedzicem niewielkiego rodzinnego majątku ma być Józef, Tadeusz wybiera karierę wojskowego. W 1764 roku z inicjatywy Stanisława Augusta Poniatowskiego powstaje Szkoła Rycerska. Ma ona przygotować kadrę oficerów, ludzi światłych, postępowych i dobrych obywateli. 18 grudnia 1765 roku Kościuszko wstępuje do Korpusu Kadetów Szkoły Rycerskiej, gdzie wyróżnia się spośród innych. Studiuje tam historię Polski i historię powszechną, filozofię, łacinę, język polski, francuski i niemiecki oraz prawo, ekonomię, arytmetykę, geometrię i miernictwo. Pobiera specjalny kurs inżynierski dla wyróżniających się słuchaczy. Szkołę Rycerską kończy w stopniu kapitana.
Kościuszko we Francji
5 października 1769 roku Kościuszko razem z Orłowskim, kolegą ze szkoły rycerskiej, wyjeżdża jako królewski stypendysta do Francji. W Paryżu studiuje w Akademii Malarstwa i Rzeźby. Po jakimś czasie zdaje sobie sprawę z tego, że kariera malarza niezupełnie mu odpowiada. Chce zatem wzbogacić swoją wiedzę inżynieryjną. Nie może jednak myśleć o wstąpieniu do jednej z paryskich szkół wojskowych, gdyż jest cudzoziemcem i nie ma dość pieniędzy. Uczy się więc sam i chodzi na prywatne wykłady profesorów ze szkół wojskowych. Pięcioletni pobyt Kościuszki we Francji (która była w przededniu rewolucji) wywiera poważny wpływ na jego przekonania polityczne i społeczne.
Powrót do Polski
Latem 1774 (dwa lata po I rozbiorze dokonanym przez Rosję, Austrię i Prusy) Kościuszko wraca do Polski. Nie znajduje zatrudnienia w Wojsku Polskim ówcześnie zredukowanym do 10000 żołnierzy. W rodzinnym majątku gospodarzy brat, więc plany małżeńskie pozbawionego ziemi Kościuszki spalają na panewce.
Emigracja
Drezno i Paryż
Jesienią 1775 roku Kościuszko wyjeżdża do Drezna. Nosi się z zamiarem wstąpienia do służby na dworze Saskim lub armii elektora. Zabiegi w Dreźnie nie przynoszą powodzenia, dlatego Tadeusz podejmuje dalszą podróż do Paryża. Tutaj dowiaduje się o wojnie w Ameryce. Kolonie amerykańskie wspierane przez Francuzów podejmują walkę z Anglią o swoją odrębność oraz niepodległość.
Kościuszko w Ameryce
Kościuszko w Paryżu zatrzymuje się na krótko. Prawdopodobnie już w czerwcu wyrusza w daleką podróż do Ameryki. Przybywa tam w sierpniu 1776 roku, niecały miesiąc po ogłoszeniu Deklaracji Niepodległości. Prawdopodobnie dzięki wstawiennictwu generała Lee, do którego miał list od księcia Czartoryskiego, Kościuszko zostaje nominowany na inżyniera armii amerykańskiej. Wkrótce po przybyciu do Filadelfii, 24 września 1776 otrzymuje zadanie opracowania fragmentu ufortyfikowania miasta (rejon rzeki Delaware).
Na wiosnę 1777 roku Kościuszko zostaje wysłany na północ nad granicę kanadyjską pod wodzą generała Horatio Gatesa. Przez wiele miesięcy Kościuszko fortyfikuje różne obozy wojskowe armii północnej. Rozgłos przynosi mu obóz znajdujący się blisko indiańskiej wioski Saratoga (1777). Wyrazem uznania dla jego inżynierskich umiejętności jest powierzenie budowy silnej twierdzy West Point nad rzeką Hudson. Decyzję taką popiera naczelny wódz armii amerykańskiej Jerzy Waszyngton. Kościuszko na własną prośbę zostaje skierowany do armii południowej. Tu także jego umiejętności inżynierskie pozwalają odnosić Amerykanom zwycięstwa. W uznaniu zasług, uchwałą Kongresu Tadeusz Kościuszko awansuje 13 października 1783 roku na generała brygady armii amerykańskiej. Otrzymuje też specjalne podziękowanie, nadanie gruntu (około 250 ha) oraz znaczną sumę pieniędzy, która ma być wypłacona w terminie późniejszym, w rocznych ratach. Jeszcze większym wyróżnieniem ze strony współtowarzyszy walki jest przyjęcie go, jako jednego z trzech cudzoziemców, do Towarzystwa Cyncynatów, założonego przez najbardziej zasłużonych oficerów.
Powrót do Polski
W lipcu 1784 roku pożegnawszy się z przyjaciółmi, wraca do Polski (12 sierpnia 1784). Sytuacja w kraju jest bardzo zła. Po raz kolejny powraca więc Kościuszko do rodzinnych Siechnowicz, gdzie spędzić ma teraz bez mała pięć lat. Na szczęście, jego część majątku, administrowana przez ten czas przez szwagra Setko, nie jest już zadłużona, a nawet przynosi niewielki dochód. Mimo skromnych dochodów, z trudem wystarczających na niezbędne wydatki, Kościuszko ogranicza pańszczyznę chłopom siechnowickim. Odtąd mają odpracowywać tylko dwa dni w tygodniu. Kobiety zupełnie uwolnione zostają od pracy. Taka decyzja, zgodna z poglądami generała, nie może znaleźć uznania u okolicznej szlachty.
Kościuszko żywo interesuje się wydarzeniami w kraju. Coraz większą rolę w życiu politycznym Polski odgrywa grupa działaczy widzących konieczność przeprowadzenia reform. Radykalna staje się też postawa części, nastrojonej patriotycznie, szlachty. Znakomici pisarze polityczni, tacy jak Stanisław Staszic i Hugo Kołłątaj występują za wzmocnieniem władzy centralnej, za przyznaniem większych praw mieszczaństwu i chłopom. Obradujący w latach 1788-1792 Sejm zwany Wielkim lub Czteroletnim podejmuje dzieło naprawy Rzeczypospolitej. Jedna z pierwszych jego uchwał podnosi liczbę wojska do 100 tysięcy. Powstaje wtedy dla Kościuszki szansa kariery wojskowej w armii Rzeczypospolitej. 12 października 1789 Tadeusz otrzymuje podpisaną przez króla nominację na generała majora wojsk koronnych a wraz z nią wysoką pensję dwunastu tysięcy złotych rocznie. Uzyskanie upragnionego patentu położy kres długoletnim kłopotom finansowym Kościuszki.
Dążenia Polaków do wzmocnienia ojczyzny wywołały niepokój Rosji oraz Prus, a także części rodzimej magnaterii związanej z obcymi mocarstwami. Już w kwietniu 1792 roku konserwatyści magnaccy, Szczęsny Potocki, Seweryn Rzewuski i Franciszek Ksawery Branicki przygotowali akt konfederacji, znoszącej postanowienia Konstytucji 3 Maja. Gwarantem przywrócenia dawnych praw miała być caryca Katarzyna II. Akt konfederacji ogłoszony został 14 maja, w pogranicznej miejscowości Targowica, a w kilka dni później armia rosyjska, na prośbę targowiczan, przekroczyła granice Rzeczypospolitej. Od kilku już miesięcy trwały w Polsce przygotowania do spodziewanej interwencji. Kościuszko brał w nich aktywny udział, dokonując inspekcji i manewrów podległych sobie wojsk, obejmując przy tym dowództwo dywizji pod nieobecność księcia Józefa Poniatowskiego. Na początku maja 1792 roku dokonana została reorganizacja wojsk polskich. Wodzem armii koronnej, liczącej około 17 tysięcy żołnierzy, król mianował księcia Józefa Poniatowskiego. Dowódcą jednej z trzech dywizji, tworzących armię koronną, został Tadeusz Kościuszko. 18 maja wojska rosyjskie (w sile około 100 tysięcy żołnierzy) wkroczyły na terytorium Rzeczypospolitej, rozpoczęła się wojna w obronie Konstytucji 3 Maja.
Armia litewska, wskutek zdrady dowódcy ks. Wirtemberskiego, nie stawiała najeźdźcom prawie żadnego oporu. Również armia koronna nie dysponowała wystarczającymi siłami dla powstrzymania korpusu wkraczającego na Ukrainę. Udało się jej tylko wycofać bez większych strat na linię Bugu. W trakcie odwrotu, doszło 18 czerwca do zwycięskiej bitwy pod Zieleńcami. Wprawdzie nie miała ona większego znaczenia dla przebiegu dalszych działań, wykazała jednak możliwość skutecznej walki z wrogiem. Dla uczczenia tego zwycięstwa ustanowiony został przez króla krzyż Virtuti Militari. Na pierwszej liście odznaczonych widnieje, między innymi, nazwisko generała majora Tadeusza Kościuszki. Kościuszko odznaczył się w bitwach pod Włodzimierzem (17 lipiec), pod Dubienką (18 lipiec 1792) i Zieleńcami, za co otrzymał order Virtuti Militari. Po walkach na linii Bugu, w których odparto około trzykrotnie silniejsze wojska rosyjskie, ukształtowała się opinia o wysokich umiejętnościach dowódczych Kościuszki, czego wyrazem była nominacja na generała lejtnanta podpisana 1 sierpnia 1792 roku. Zanim nominacja ta dotarła do obozu pod Sieciechowem, gdzie rozlokowała się armia koronna, jak grom spadła na wszystkich wiadomość o przystąpieniu króla do konfederacji targowickiej i polecenie wstrzymania wszelkich działań przeciwko wojskom rosyjskim.
Większość działaczy politycznych szykowała się do opuszczenia kraju, wyjeżdżając głównie do Saksonii, tam bowiem w Lipsku i Dreźnie powstawał ośrodek emigracyjny przeciwników konfederacji targowickiej. Także Kościuszko coraz częściej myślał o wyjeździe. 26 sierpnia Narodowe Zgromadzenie Prawodawcze rewolucyjnej Francji nadało mu zaszczytny tytuł Obywatela Francji. Było to wyrazem uznania dla jego działalności i walki o ideały wolności. W liście adresowanym do księżnej Czartoryskiej, w październiku 1792 roku Kościuszko informował, że wkrótce wyjeżdża do Lipska. Przebywali już tutaj Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj, kierujący sprzysiężeniem przeciwników targowicy i przygotowujący powstanie przeciwko zaborcom. Wiosną 1793 roku powstał drugi ośrodek spiskowy, skupiający działalność wcześniejszych niewielkich organizacji, tym razem już w kraju. Na jego czele stanęli Ignacy Działyński, Karol Prozor i inni.
W Lipsku Kościuszko mieszkał tylko przez dwa tygodnie, udając się następnie do Paryża. Starał się tam o uzyskanie pomocy Francji dla planowanego powstania, ale konkretnych zobowiązań nie uzyskał. Rozwój wydarzeń w kraju zdawał się sprzyjać mgliście jeszcze zarysowanej koncepcji wywołania insurekcji. 13 stycznia 1793 roku Prusy podpisały z Rosją porozumienie w sprawie drugiego rozbioru Polski. Zwołany 17 czerwca do Grodna Sejm, z pewnymi oporami, ratyfikował układy rozbiorowe z dwoma państwami zaborczymi. Polska stała się krajem o powierzchni niewiele przekraczającej 200 tysięcy kilometrów kwadratowych, z liczbą ludności około 4 milionów. Gospodarka i społeczeństwo były zrujnowane ekonomicznie i moralnie. Takiego zakończenia nie przewidywali nawet najzagorzalsi zwolennicy konfederacji targowickiej. Większość obywateli zrozumiała wówczas prawdziwe zamiary zaborców, a to stwarzało sprzyjający klimat do podjęcia walki zbrojnej o niepodległość.
Po powrocie z Paryża do Drezna w czerwcu 1793 roku, Kościuszko opracował koncepcję organizacji powstania narodowego. W formie instrukcji trafiła ona do kraju, gdyż tu miały być przeprowadzone odpowiednie przygotowania. Krajowy ośrodek sprzysiężenia miał nieco odmienny plan działania. Przedstawiony on został Kościuszce we wrześniu 1793 roku w Podgórzu pod Krakowem. Generał stwierdził, iż przygotowania są słabo zaawansowane, a warunki wybuchu powstania jeszcze niezbyt sprzyjające i odroczył jego rozpoczęcie na czas bliżej nieokreślony. Tymczasem sytuacja w kraju rozwijała się w niepomyślnym kierunku. Zapadła, wymuszona na Radzie Nieustającej, decyzja o znacznej redukcji wojska polskiego. W pierwszych dniach marca władze carskie wpadły na trop warszawskiej organizacji spiskowej. Kolejni emisariusze z kraju przynosili do Lipska naglące wezwania. W tej sytuacji Kościuszko zdecydował się na rozpoczęcie insurekcji mimo niewykonania jego instrukcji. Prawdopodobnie 15 marca wyruszył z Drezna do Krakowa. (Dla lat 1794-1795 patrz "Insurekcja")
W 1796 roku Paweł I wypuszcza Kościuszkę, który zgadza się złożyć przysięgę wiernopoddańczą, w zamian za co car uwalnia 20 000 Polaków. Kościuszko wyjeżdża do Stanów Zjednoczonych, jednak na krótko, gdyż już w 1797 roku wraca do Europy. W latach 1798-1815 roku mieszka w Brevile pod Paryżem u Piotra Zeltnera, bierze udział w tworzeniu Legionów polskich. W 1799 roku (17 października i 6 listopada) spotyka się z Napoleonem. W 1799 bierze udział w zakładaniu w kraju Towarzystwa Republikanów Polskich. W 1800 roku wydaje broszurę "Czy Polacy mogą wybić się na niepodległość" W 1808 roku publikuje książkę "Obroty artylerii konnej". W 1808 roku wyjeżdża do Solur (Solothurn) w Szwajcarii do Franciszka Zeltnera (wójta Solur). W 1815 r. odwiedza w Wiedniu cara Aleksandra I, z podziękowaniami za utworzenie Królestwa Polskiego, o co wcześniej zwracał się w swych listach do cara. 15 października 1817 roku umiera w Solur. W roku 1818 prochy Tadeusza Kościuszki przewieziono do Katedry Wawelskiej, a na jego cześć usypano w latach 1820-1823 Kopiec w Krakowie na wzór istniejących w mieście kopców Wandy i Krakusa, zaś w roku 1861 – Kopiec Kościuszki.
